ZABURZENIA PSYCHICZNE

To nowa gałąź medycyny łącząca elementy dermatologii, psychologii i psychiatrii. Choroby skóry łączą się nierozerwalnie z układem nerwowym, ponieważ skóra i układ nerwowy powstały z tego samego listka zarodkowego w życiu płodowym. Wiele dermatoz jest wywoływanych bądź nasilanych pod wpływem komponenty psychicznej lub emocjonalnej. Dlatego też rozmowa z psychiatrą może znacząco wpłynąć na jakość życia i skutecznośćleczenia dermatologicznego. Psychodermatologia dostarcza niezbędnych informacji na temat interakcji skóry z otoczeniem danej osoby. Jest ona specjalnością z pogranicza psychiatrii, psychologii, dermatologii, medycyny estetycznej i kosmetologii. Skupia się także na psychiatrycznych efektach ubocznych leczenia dermatologicznego i dermatologicznych efektach leczenia psychiatrycznego.

Schorzenia wchodzące w zakres psychodermatologii dzielimy na:

• zaburzenia psychofizjologiczne,
• zaburzenia psychiczne u osób z problemami skóry

Wiele chorób ujawnia się lub znacząco nasila pod wpływem stresu. Są to choroby głównie o charakterze zapalnym, gdzie rolę odgrywa układ immunologiczny i neurotransmitery. Choroby dermatologiczne prowadzą zaś wg niektórych badań do zaburzeń emocjonalnych, w tym depresji, nawet u 40% chorych.

depresja,

napady lęku i paniki,

nerwica,

fobie,

uzależnienia,

zaburzenia snu,

zaburzenia odżywiania,

zaburzenia osobowości,

stres i zaburzenia wywołane stresem,

zaburzenia psychiczne, gdy choruje skóra,

i inne

Już Hipokrates wiązał złą kondycję skóry z przewlekłym stresem. Mimo to, środowisko medyczne długo nie łączyło tych dwóch obszarów. Obecnie szacuje się, że od 9 proc. do 46 proc. chorych leczonych dermatologicznie wykazuje różne zaburzenia psychiczne. Pewne choroby dermatologiczne zalicza się do psychosomatycznych, ponieważ w ich genezie i przebiegu istotną rolę odgrywają czynniki psychiczne i emocjonalne. Korelacja między nimi opiera się na ścisłej zależności układu nerwowego i skóry, które mają to samo – ektodermalne pochodzenie. Pozornie mogłoby się wydawać, że pomiędzy skórą a psychiką nie zachodzą żadne istotne związki, jednakże zapewne większość osób nie zdaje sobie sprawy, że w trakcie naszego rozwoju zarodkowego, zarówno skóra jak i układ nerwowy rozwijają się z tej samej struktury – ektodermy. Co więcej, skóra posiada bogatą sieć komunikacji z naszym mózgiem. Stale wysyła do niego sygnały o temperaturze czy bólu, dlatego też oba te narządy ze sobą współpracują. Lekarze mają świadomość, że wiele spośród zgłaszających się do nich pacjentów deklaruje objawy, w których zasadniczą rolę obok dermatologicznych, odgrywają czynniki psychologiczne. Jak wynika z badań, są one istotnym aspektem u 30 proc. pacjentów dermatologicznych.

Zakres zainteresowań tej specjalności obejmuje zaburzenia, w których zmiany skórne pojawiają się bądź nasilają w wyniku emocjonalnego stresu. Tą prawidłowość potwierdza większość badań. Oparte są one między innymi o kwestionariusze wykorzystywane do oceny stanu zdrowia oraz opisujące, w jaki sposób pacjent postrzega swoje zdrowie. Leczenie chorób psychodermatologicznych polega na wieloaspektowym podejściu do pacjenta z problemami skórnymi, opartym na współpracy pomiędzy lekarzem, kosmetologiem i psychologiem, które to współdziałanie zwiększa skuteczność terapii.

Zaburzenia psychodermatologiczne można podzielić na trzy kategorie:

Główne zaburzenie dermatologiczne przyspieszone lub podrażnione przez stres

Ta grupa schorzeń nazywana jest zaburzeniami psychofizjologicznymi. Należą do nich:

• Łysienie plackowate – jest ono chorobą, u której podstawy leżą zmiany zapalne w obrębie mieszka włosowego. Występuje najczęściej u ludzi młodych. Objawia się pojawieniem ognisk łysienia o regularnym kształcie.
• Pokrzywka – jest to schorzenie charakteryzujące się pojawieniem na skórze porcelanowobiałych lub też różowawych zmian w postaci swędzących bąbli.
• Atopowe zapalenie skóry – to zapalna alergiczna choroba, objawiająca się zmianami rumieniowo-wysiękowymi, z towarzyszącym uporczywym świądem.
• Liszaj płaski – choroba związana z występowaniem na skórze i błonach śluzowych zmian o charakterze lśniących płaskich grudek o wielkości 1-3 mm. Łączą się one również z występowaniem świądu.
• Łuszczyca – przewlekła, nawrotowa choroba skóry, dotyczącą około 2 proc. populacji, objawiającą się przede wszystkim obecnością zmian o charakterze grudek, umiejscowionych w okolicy łokci, kolan, oraz kości krzyżowej i pośladków. Związek między stresem a zaostrzeniami łuszczycy jest dobrze znany, pojawiły się bowiem badania, z których wynika, że nawet 39 proc. pacjentów z łuszczycą potwierdziło wystąpienie stresującego wydarzenia w ciągu miesiąca przed zachorowaniem.
• Trądzik – najczęstsza dermatoza, której typowo towarzyszy łojotok oraz obecność zaskórników. Naukowcy Hull i D’Arcy, którzy przebadali występowanie depresji i lęku wykazali, że występują one bardzo często u nieleczonych chorych na trądzik.

Wtórne zaburzenie psychiatryczne ujawniające się jako efekt zaburzenia dermatologicznego

Zaburzenia psychiczne, takie jak chociażby depresja, często są wynikiem powodującej kalectwo lub oszpecenie choroby skóry. Zmiany na skórze mogą być źródłem długotrwałego stresu i powodować wystąpienie zaburzeń psychicznych, nerwicowych lub depresyjnych. Mogą się one pojawiać w przebiegu chorób, takich jak: atopowe zapalenie skóry, trądzik, liszaj, łuszczyca, łysienie plackowate, a także choroby wirusowe. Z kolei w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych, pacjenci mogą mieć zmiany na skórze powstałe w wyniku przymusowego, bardzo częstego mycia rąk bądź obsesyjnego drapania się, skubania skóry czy obgryzania paznokci.

Główne zaburzenie psychiatryczne, które może objawiać się poprzez skórę

Zaburzenia, w których dochodzi do nieprawidłowego postrzegania rzeczywistości, nazywamy zaburzeniami psychotycznymi. Przejawiają się one poprzez urojenia i omamy. Urojenia są fałszywymi sądami, których pacjent nie koryguje mimo dowodów błędności. Z kolei omamy to fałszywe spostrzeżenia polegające na tym, iż chory widzi, słyszy lub czuje coś, czego nie ma. Pacjenci cierpiący na urojenia mogą być przekonani, że pojawiła się u nich jakaś choroba skóry, a urojeniom tym, mogą towarzyszyć omamy czuciowe: wrażenie pieczenia, świądu, czy bólu, a nawet wrażenie obecności robaków. Taka choroba nazywana jest obłędem pasożytniczym (inaczej zespołem Ekboma lub halucynozą pasożytniczą). Cierpiący na nią pacjent może skarżyć się na świąd skóry i mrowienie. Co więcej, może sobie sam uszkadzać skórę w celu wydłubania pasożytów i udowodnienia ich istnienia. Szczególnym zaburzeniem psychotycznym jest dysmorfofobia – przekonanie, że ciało uległo jakiejś niekorzystnej zmianie lub zniekształceniu, jak chociażby odrażająca twarz, za duży nos albo zbyt odstające uszy. Czasem pacjent może mieć też przeświadczenie, że jego ciało wydziela przykrą woń. Badania pokazują, że nawet 12 proc. pacjentów chorujących na dermatozy wykazuje cechy dysmorfofobii. Innymi zaburzeniami z tego obszaru są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, czyli natręctwa. Jednym z nich jest trichotillomania – czyli schorzenie objawiające się kompulsywnym wyrywaniem włosów. Innym poważnym zaburzeniem jest onychofagia, która polega na kompulsywnym obgryzaniu paznokci. Z kolei dermatillomania to zaburzenie polegające na uszkadzeniu skóry na skutek kompulsywnego drapania.

Głębsze badanie czynników stresogennych wskazuje jednoznacznie na ich udział w powstawaniu psychodermatoz, stąd też diagnoza chorób skórnych wymaga udziału psychodermatologów i stosowania odpowiednich metod diagnostycznych. Mając wiedzę o zależności i powiązaniu chorób skóry ze stanem psychicznym, specjaliści uważają, iż aby zapewnić skuteczną terapię tych chorób leczenie dermatologiczne należy połączyć z psychoterapią. Opieka nad pacjentem dermatologicznym, cierpiącym na schorzenia przewlekłe, powinna opierać się w znacznym stopniu na psychoedukacji obejmującej również rodzinę chorego. Rolą lekarza jest w takim wypadku informowanie o wspólnych mechanizmach procesów toczących się w skórze i centralnym systemie nerwowym oraz o możliwościach łączenia prawidłowo dobranej pielęgnacji dermatologicznej, metod relaksacyjnych i leczenia specjalistycznego. Stosowanie holistycznego podejścia do chorego ze zmianami skórnymi, zakładające udział czynników pozabiologicznych w ich kształtowaniu, może ułatwić i przyspieszyć proces terapeutyczny, polegający m.in. na nauce radzenia sobie ze stresem. Przede wszystkim terapię należy zacząć od leczenia psychiatrycznego, ponieważ podstawową metodą w niej stosowaną jest podawanie pacjentowi leków psychotropowych. W większości przypadków istotną formą leczenia jest psychoterapia lub techniki relaksacyjne, pozwalające pozbyć się nadmiernego napięcia wywołanego stresem, takie jak chociażby muzykoterapia. Są one dostępne w trakcie prywatnego leczenia psychiatrycznego.